Blizny są zwierciadłem naszego życia. To widoczne oznaki traumatycznych przeżyć i odniesionych urazów, ale mogą również opowiadać historie o przezwyciężonych kryzysach i ważnych punktach zwrotnych w życiu. Dowiedz się, jaka jest definicja blizny, jak powstają blizny i jak różne formy mogą przybierać.
Blizny powstają po uszkodzeniu skóry. Ogólnie rzecz biorąc, blizna to zarówno rana zamknięta, która jest właśnie w trakcie gojenia, jak i wciąż widoczne ślady rany, która już się zagoiła.
W sensie medycznym blizna to zgrubiała, włóknista tkanka zastępcza. Tworzą ją komórki tkanki łącznej podczas gojenia się rany w celu zamknięcia luki powstałej w skórze. Rozróżnia się blizny aktywne, czyli niedojrzałe, oraz blizny dojrzałe.
Każdy uraz skóry pozostawia ślady – w postaci blizn. Jeśli uraz jest tylko powierzchowny lub niewielki, blizny te są często ledwo zauważalne. W przypadku uszkodzenia dużej powierzchni skóry lub urazu sięgającego do głębokich warstw skóry mogą pozostać wyraźnie widoczne blizny, które powodują odczuwalne utrudnienia w życiu codziennym. Każdy radzi sobie z bliznami w inny sposób, dużą rolę odgrywa przy tym historia ich powstania. Celem terapii blizn jest nie tylko odzyskanie sprawności ruchowej, ale także przywrócenie estetyki. Duże czy małe – blizny mogą mieć duży wpływ na jakość życia. Dlatego zdecydowanie warto rozpocząć leczenie, póki blizna jest jeszcze świeża. Możliwości wywierania pozytywnego wpływu na jakość blizny są w takim przypadku wyjątkowo duże.
Istnieje wiele różnych przyczyn urazów skóry, które w ramach procesu gojenia prowadzą do powstawania blizn. Przede wszystkim rozróżnia się rany urazowe, spowodowane działaniem siły zewnętrznej, oraz rany jatrogenne, które powstają w wyniku działań lekarza.
Kiedy skóra ulega uszkodzeniu, organizm próbuje te uszkodzenia naprawić. Podstawowym zadaniem nowo powstałej tkanki jest szybkie ponowne zamknięcie rany, tak aby nie mogły do niej wniknąć żadne ciała obce ani patogeny. Pod względem wyglądu i funkcjonalności tkanka bliznowata nie posiada jednak właściwości pierwotnej skóry. Nie jest już tak miękka, ma mniejszą elastyczność i szybciej wysycha. W przypadku powierzchownych urazów, które dotyczą tylko naskórka (łac. epidermis) rany mogą zagoić się całkowicie bez pozostawiania śladów (pokrycie nabłonkiem). Do tego typu urazów naskórka należą oparzenia słoneczne, a także powierzchowne otarcia. W przypadku uszkodzenia głębszych warstw skóry, np. podczas operacji, po różnych etapach gojenia się ran powstają blizny. Przebieg gojenia rany zależy od rodzaju, wielkości i głębokości rany, ale także od uwarunkowań genetycznych.
Aby zrozumieć, w jaki sposób powstają blizny, warto przyjrzeć się dokładniej podstawowym właściwościom i funkcjom skóry, a także fazom gojenia się rany w zależności od urazu.
Skóra, której powierzchnia wynosi od 1,5 do 2 metrów kwadratowych, stanowi największy i najbardziej unerwiony narząd w ludzkim ciele, a jednocześnie ok. 20% jego masy. Pełni ona liczne i złożone funkcje, takie jak regulacja ciepła, a także ochrona przed infekcjami, czynnikami środowiskowymi czy wysuszeniem. Służy więc do utrzymywania wewnętrznej równowagi, ale także do wymiany substancji.
Jednocześnie skóra to znacznie więcej niż „tylko” jeden z narządów: jest naszym ogniwem łączącym ze światem zewnętrznym, pełni funkcję reprezentacyjną, stanowi barierę ochronną, służy również do komunikacji. Poprzez skórę odbieramy doznania dotykowe. Skóra umożliwia również wyrażanie uczuć i ich odczuwanie. Nie bez powodu skóra nazywana jest „zwierciadłem życia”. Widać na niej różne zmiany zachodzące w organizmie, indywidualny styl życia, nastrój czy wahania hormonów.
Skóra ma złożoną budowę. Jej struktura jest taka sama w całym ciele. Składa się z trzech warstw: naskórka (łac. epidermis), skóry właściwej (łac. dermis) i tkanki podskórnej (łac. subcutis). Pełnią one różne zadania. Grubość skóry różni się w zależności od miejsca. Przykładowo, skóra na twarzy czy grzbiecie ręki jest znacznie cieńsza niż skóra na udzie. Różna jest również liczba cebulek włosowych i komórek czuciowych, takich jak receptory temperatury, bólu i dotyku.
Naskórek: warstwa ochronna i organ immunologiczny
Najbardziej zewnętrzna warstwa skóry (łac. epidermis) – mimo, że bardzo cienka – stanowi tarczę ochronną organizmu. Epiderma to warstwa skóry, którą ludzie uważają za „skórę”. Naskórek jest odpowiedzialny za ochronę ciała przed różnymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak promienie UV czy zanieczyszczenia. Nienaruszony naskórek powstrzymuje mikroorganizmy, np. bakterie, przed przedostaniem się do organizmu Zapobiega również wysuszaniu ciała. Komórki naskórka stale się odnawiają, a ich cykl życiowy trwa około jednego miesiąca. Po tym czasie obumierają i odrywają się od powierzchni skóry.
Skóra właściwa: sieć połączeń i system transportowy
Bezpośrednio pod naskórkiem znajduje się połączona z nim skóra właściwa (łac. dermis). Jest ona grubsza niż zewnętrzna warstwa skóry, a dzięki włóknom kolagenu i elastyny bardzo mocna, elastyczna i sprężysta. W przeciwieństwie do naskórka warstwa ta zawiera komórki nerwowe oraz naczynia krwionośne i limfatyczne. Skóra właściwa jest odpowiedzialna między innymi za odczuwanie dotyku, takiego jak głaskanie, nacisku, bólu, temperatury, a nawet swędzenia. Naczynia krwionośne znajdujące się w skórze właściwej regulują również ciepłotę skóry.
Tkanka podskórna: „magazyn” tłuszczu i warstwa izolacyjna
Tkanka podskórna (łac. subcutis) składa się głównie z tkanki tłuszczowej, która magazynuje energię, chroni ciało przed wychłodzeniem i pełni funkcję „poduszki”. Grubość tej warstwy skóry może być różna w zależności od obszaru ciała. W tkance podskórnej znajdują się ponadto cebulki włosowe oraz gruczoły łojowe i potowe.
Warto wiedzieć
1. Faza czyszczenia (faza stanu zapalnego)
1. Faza czyszczenia (faza stanu zapalnego)
W fazie czyszczenia / fazie wysiękowej krzepnięcie krwi bezpośrednio po urazie zapewnia zatrzymanie krwawienia. Jednocześnie organizm wytwarza wysięk, który usuwa zarazki i zanieczyszczenia z rany oraz zapobiega ich przedostawaniu się do środka. Faza ta może trwać do trzech dni.
2. Faza ziarninowania (faza proliferacyjna)
2. Faza ziarninowania (faza proliferacyjna)
Około 3 dni po urazie organizm zaczyna odbudowywać naczynia i tkanki. Wytworzona tkanka ziarninowa ma za zadanie wypełnić powstałą lukę i jak najszybciej zamknąć ranę. Faza ziarninowania trwa około 10 dni.
3. Faza odbudowy skóry (epitelizacja)
3. Faza odbudowy skóry (epitelizacja)
Pomiędzy piątym a dziesiątym dniem od powstania urazu rozpoczyna się ostatnia faza. Rana zamyka się powierzchniowo i rozpoczyna się bliznowacenie. Faza odbudowy może trwać wiele tygodni lub miesięcy.
Blizny powstałe w fazie odbudowy stanowią nie tylko problem estetyczny. Ze względu na zgrubienia, przykurcze i stwardnienia w miejscu, gdzie znajdują się blizny, skóra jest mniej elastyczna. Może to powodować ograniczenia ruchomości i funkcji. Ponadto może wystąpić swędzenie i ból.
Warto wiedzieć
Na podstawie wyglądu blizny dzieli się zasadniczo na trzy podgrupy.
Blizny hipertroficzne
Blizny hipertroficzne lub nadmierne są zwykle spowodowane zaburzeniem dojrzewania blizny, w wyniku którego powstaje zbyt duża ilość tkanki łącznej. Wypukłe blizny przerostowe mogą być również zaczerwienione lub nabrzmiałe. Tworzą się one w pierwotnym obszarze rany i ograniczają tylko do tego obszaru.
Blizny keloidowe (keloidy, bliznowce)
W przypadku keloidów dziki rozrost tkanki łącznej jest jeszcze silniejszy i bardziej niekontrolowany niż w przypadku blizn hipertroficznych. Tkanka bliznowata rozrasta się wyraźnie poza obszar rany. Czynnikiem wyzwalającym może być nawet tak drobny uraz, jak ukąszenie owada. Niekontrolowany, silny rozrost tkanki łącznej następuje dopiero kilka miesięcy po urazie i zatrzymuje się samoistnie po pewnym czasie.
Blizny atroficzne (zanikowe)
Jeśli podczas procesu gojenia powstaje zbyt mało nowej tkanki łącznej, aby całkowicie wypełnić ranę, rozwijają się blizny zanikowe. W wyniku powolnego lub słabego gojenia się rany skóra zapada się i tworzą się widoczne zagłębienia i kratery. Typowym przykładem blizn atroficznych są charakterystyczne wgłębienia powstałe w wyniku ciężkiej postaci trądziku na twarzy. Do grupy blizn zanikowych należą również blizny wzrostowe i rozstępy.
Blizny po oparzeniach są zwykle wypukłe, hipertroficzne, jednak w zależności od ich rozwoju mogą zrobić się również zapadnięte, atroficzne lub przekształcić w keloidy. W zależności od ciężkości oparzenia dzieli się je na 3 stopnie. W przypadku oparzeń 1. stopnia uszkodzona jest tylko pierwsza warstwa skóry, a blizna pooparzeniowa zwykle całkowicie zanika. Jeśli pojawią się pęcherze i uszkodzeniu ulegnie również środkowa warstwa skóry, mamy do czynienia z oparzeniem 2. stopnia. Oparzenia 2. stopnia dzieli się na stopnie 2a i 2b. Oparzenia stopnia 2a mogą zagoić się samoistnie, oparzenia stopnia 2b wymagają już interwencji chirurgicznej. W przypadku zniszczenia również najniższej warstwy skóry mówimy o oparzeniu 3. stopnia. Wiele z blizn pooparzeniowych może przekształcić się w blizny sklerotyczne.
Blizny sklerotyczne
W przypadku blizn sklerotycznych powstała tkanka łączna kurczy się i ściąga. W rezultacie powstają stwardniałe, sztywne blizny, które nie są wystarczająco elastyczne, co może również prowadzić do wyraźnie odczuwalnych ograniczeń funkcjonalności. Z tego powodu leczenie blizn sklerotycznych koncentruje się przede wszystkim na przywróceniu ruchomości.
Każda blizna jest inna. Gdyby obserwować proces gojenia dokładnie takiej samej rany u dwóch różnych osób, okazałoby się, że powstałe blizny nie będą wyglądać identycznie. Blizna, jej wygląd i proces rozwoju zależą od bardzo różnych czynników. Na niektóre z nich można wpływać.
Lokalizacja
Blizny znajdujące się na częściach ciała, które często są w ruchu, podlegają ciągłym naprężeniom. Takie ciągłe napięcie może prowadzić do powstawania niepożądanych formacji bliznowatych.
Wiek
Z wiekiem rany goją się coraz gorzej, ponieważ zmienia się struktura skóry. Zmniejsza się jej elastyczność, grubość warstw tłuszczu i ukrwienie. Dzieci i młodzież mają zwykle grubsze, bardziej wybrzuszone blizny, ponieważ często dochodzi do nadprodukcji nowej tkanki łącznej.
Grubość skóry
Grubsza skóra tworzy widoczne i bardziej wyraźne blizny. Grubość skóry zwiększa się począwszy od wieku dziecięcego, a następnie zaczyna się ponownie zmniejszać od 65 roku życia.
Rodzaj skóry i pochodzenie
Osoby pochodzenia afrykańskiego i azjatyckiego są bardziej podatne na bliznowacenie i przerost tkanki bliznowatej wynikający z nadmiernej produkcji nowej tkanki łącznej.
Inne choroby
Choroby współistniejące lub przebyte wcześniej (zaburzenia krążenia, cukrzyca itp.) mają negatywny wpływ na proces powstawania blizn.
Ważne
Tkanka bliznowata zmienia się nawet do dwóch lat po powstaniu. W tym czasie na wygląd blizny można pozytywnie i skutecznie wpływać poprzez odpowiednią pielęgnację i terapię. Dowiedz się więcej na temat leczenia blizn.